Παλαιοχριστιανικές βασιλικές Ναυπάκτου Μέρος 1ο - Η μεγαλοπρεπής βασιλική στην οδό Φαρμάκη

Το 1965 σε οικόπεδο επί την οδού Φαρμάκη στην Ναύπακτο ανασκάφηκαν από τον Π. Λαζαρίδη ερείπια πεντάκλιτης παλαιοχριστιανικής βασιλικής των Πρώιμων Βυζαντινών Χρόνων ενώ νέες ανασκαφές έγιναν το 1972 από τον Π. Βοκοτόπουλο το 1974 από τον Ν. Ζία, το 1990 από την Β. Παπαδοπούλου και το 1995-6 από την Φ. Κεφαλλωνίτου.

Ο ναός χρονολογείται το πρώτο μισό του 5ου αι. μ.Χ. και θεωρείται από κάποιους ότι αποτελούσε τον επισκοπικό ναό της Ναυπάκτου κατά τους πρώιμους βυζαντινούς χρόνους. Δυστυχώς, οι συνολικές διαστάσεις της βασιλικής δεν είναι προσδιορισμένες και μέχρι σήμερα δεν υπάρχει συνολική αποτύπωση του μνημείου.  

Στον απαλλοτριωμένο σήμερα χώρο σώζεται τμήμα της αψίδας του Ιερού καθώς και τμήματα των βορείων κλιτών του κτηρίου. Η αψίδα είναι δομημένη με αργούς λίθους τοποθετημένους εντός άφθονου κονιάματος (κουρασάνι), μεταξύ των οποίων παρεμβάλλονται στρώσεις πλίνθων. Η αψίδα στηριζόταν πιθανώς από τρεις αντηρίδες, εκ των οποίων σώζεται η μία, καθώς τμήμα της είχε καταστραφεί σε προγενέστερο χρόνο από τοποθέτηση αγωγού υδρεύσεως.

Ελάχιστα μέρη του ναού έχουν σωθεί, όπως το βόρειο εδώλιο του συνθρόνου, τεμάχια θωρακίων, κιόνων και περιθυρωμάτων, ανάγλυφοι σταυροί, ανάγλυφα με φυτικό και ζωικό διάκοσμο κτλ.

Το σύνολο σχεδόν του δαπέδου της βασιλικής έχει καταστραφεί. Από τα διασωθέντα τμήματα φαίνεται ότι αυτό ποίκιλε. Το δάπεδο του πρεσβυτερίου και του κεντρικού κλίτους ήταν από μάρμαρο. Μάλιστα, σε μερικά σημεία, οι μαρμάρινες πλάκες σχημάτιζαν πλαίσια και τετράγωνα. Το βόρειο κλίτος είχε δάπεδο από πήλινες πλάκες.

Οι κίονες που χώριζαν τα κλίτη ήταν αράβδωτοι με ιωνικά κιονόκρανα. Βρέθηκαν τρεις από αυτούς, σπασμένοι, στην θέση που έπεσαν κατά την καταστροφή του ναού. Εντούτοις, σε νεώτερες ανασκαφές βρέθηκε και κορινθιακό κιονόκρανο και τμήματα ραβδωτών κιόνων, πιθανώς ανήκοντα στον χώρο της εισόδου.

Η είσοδος του ναού γινόταν από δυτικά και ήταν αρκετά μεγαλοπρεπής. Από τις ανασκαφές φαίνεται ότι ο εισερχόμενος ανέβαινε μια μνημειώδη τρίβαθμη κλίμακα από νότο και εισερχόταν σε ημιυπαίθριο χώρο, ίσως το πρόπυλον, το οποίο οδηγούσε στο αίθριο της Βασιλικής.

Στα κινητά ευρήματα βρέθηκαν μεταξύ άλλων 120 χάλκινα νομίσματα, χρονολογούμενα από την ελληνιστική έως την μεσοβυζαντινή περίοδο, άβαφη κεραμική, θραύσματα υάλων, πήλινος κηροστάτης κτλ.  

Στο σημείο ανευρέθη και πλάκα, φέρουσα λατινική επιτύμβια επιγραφή, μνημονεύουσα την λεγεώνα XII Fulminata, η οποία συμμετείχε στην ίδρυση της ρωμαϊκής αποικίας των Πατρών. Η επιγραφή ίσως δείχνει ότι ο ναός κατασκευάστηκε πάνω σε αρχαιότερο κτήριο.   

Κάποια στιγμή η βασιλική καταστράφηκε από σεισμό (πιθανώς του 550-551 μ.Χ.), όπως μαρτυρούν οι σπασμένοι κίονες και εν μέρει ανθρώπινος σκελετός που βρέθηκε. Παρ’ όλα αυτά, ο χώρος έμεινε σε χρήση αν και παρηκμασμένος, σχεδόν σε όλη την βυζαντινή περίοδο, ώσπου καταστράφηκε μάλλον από πυρκαγιά, όπως δείχνει στρώμα πυρκαγιάς στην δυτική πλευρά.

 Το μέγεθος του ναού και η πλούσια διακόσμησή του δείχνει την άνθηση της πόλης κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες. 

(πηγή των εικόνων των αναγλύφων: Ζωγάκη Αθηνά, Παλαιοχριστιανικά και Μεσοβυζαντινά γλυπτά από τη συλλογή της Ναυπάκτου, Διπλωματική Εργασία, Ιωάννινα, 2018, όπου και αναλυτική περιγραφή τους.

πηγή των σχεδίων της κάτοψης του ανασκαφέντος μέρους της βασιλικής: Αρχαιολογικό Δελτίο28 (1973), σελ. 396.)