Το Βεζύρ-τζαμί της Ναυπάκτου (αρχές 18ου αιώνα) και οι δημόσιες κρήνες του

 

Το κτηριακό συγκρότημα που υπάρχει στο δεύτερο διάζωμα του κάστρου της Ναυπάκτου, γνωστό και ως Βεζύρ τζαμί κτίστηκε από τον Αμτζάζαντέ Χουσεΐν Πασά, Μεγάλο Βεζύρη του σουλτάνου Μουσταφά Β΄ (1695-1703) και μέλος της οικογένειας των Κιουπρουλήδων (Köprülü). Το τζαμί αυτό αναφέρεται στα οθωμανικά αρχεία και συγκεκριμένα στα Βακούφια Κεπετζή (Kepeci Evkaf) κατά τα έτη 1702 και 1734/5 μ.Χ.

Από δικαιοπραξία του έτους 1706/7 μ.Χ. μαθαίνουμε ότι στο τζαμί ήταν εξαρτημένο και ένα mekteb, δηλαδή ισλαμικό σχολείο στοιχειώδους εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τους ερευνητές ο Αμτζάζαντέ Χουσεΐν Πασάς έχτισε ολόκληρο Κουλιγιέ, δηλαδή βακουφικό συγκρότημα με κτίσματα θρησκευτικού, οικονομικού και εκπαιδευτικού χαρακτήρα.

Σε αυτό το κουλιγιέ θα πρέπει να ανήκαν και τα δημόσια λουτρά (χαμάμ) που υπάρχουν νοτιότερα, στα οποία σώζονται οι ιδιαίτεροι χώροι, τα υπόκαυστα και οι θολωτές στέγες.  

οι θολωτές στέγες των οθωμανικών λουτρών

τα οθωμανικά λουτρά με τις θολωτές στέγες 

Από το τζαμί σώζονται μόνο μέρη των περιμετρικών τοίχων με το μιχράμπ (την ημικυκλική εσοχή όπου δείχνει την θέση της Μέκκας) καθώς και η βάση του μιναρέ σε μεγάλο ύψος. Εντός του μιναρέ μπορεί να διακρίνει κάποιος την ελικοειδή πέτρινη σκάλα. Τόσο το τζαμί όσο και ο μιναρές είχαν κτιστεί σύμφωνα με τον πλινθοπερίκλειστο τρόπο δόμησης.

   βόρεια και ανατολική πλευρά του μιναρέ με την λίθινη σκάλα. 

νότια βάση του τζαμιού όπου διακρίνεται ο πλινθοπερίκλειστος τρόπος δόμησης (στα αριστερά)

Είναι πολύ πιθανόν το τζαμί αυτό να κτίστηκε στην θέση παλαιότερου, το οποίο αναφέρεται στις πηγές με το όνομα Pigadiye Camii (Τζαμί των Πηγαδιών) και το οποίο είχε κτιστεί κατά την πρώτη περίοδο Τουρκοκρατίας (1499-1687). Το τζαμί αυτό μάλλον θα καταστράφηκε από τους Βενετούς κατά την σύντομη ανακατάληψη της πόλης από την Γαληνοτάτη (1687-1701). Με την ανάκτηση της Ναυπάκτου από τους Οθωμανούς, ξεκίνησε και μια ανοικοδόμηση της πόλης, στα πλαίσια της οποίας ανοικοδομήθηκε και το λεγόμενο Βεζύρ-τζαμί.  

Πολύ κοντά στο τζαμί υπάρχουν δύο οθωμανικές κρήνες. Η πρώτη βρίσκεται βόρεια και είναι τετράπλευρη (διαστάσεις 3,30 μ. Χ4,75 μ., ύψος 3,00 μ.), με οξυκόρυφα ισλαμικά τυφλά αψιδώματα στην νότια και ανατολική πλευρά. 

νότια και ανατολική πλευρά της κρήνης 

Διαθέτει δεξαμενή και είναι κατασκευασμένη από μεγάλους λαξευτούς ορθογώνιους πωρόλιθους κατά το ισόδομο σύστημα. Στην ανατολική πλευρά είναι κτισμένη κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα και υπάρχει ανάγλυφος κρουνός και μαρμάρινη λεκάνη όπου τρέχει το νερό. Στην νότια πλευρά της φέρει ανάγλυφο λιονταριού ανάμεσα στους δύο κρουνούς ενώ στον γείσο υπάρχει σε δεύτερη χρήση βυζαντινό γλυπτό με διακόσμηση από αστράγαλο και φύλλα άκανθας, το οποίο προέρχεται ίσως από άγνωστη βυζαντινή εκκλησία ή από παλαιότερη βυζαντινή κρήνη. Μαρμάρινη πλάκα κάτω από την αψίδα φέρει φθαρμένη οθωμανική επιγραφή σε αραβική γραφή. Στην δυτική όψη υπάρχει ανθρωποθυρίδα για έλεγχο της δεξαμενής.  

νότια πλευρά της κρήνης. Πάνω δεξιά διακρίνεται το βυζαντινό ανάγλυφο.

Η δεύτερη κρήνη είναι κτισμένη νότια του τζαμιού, μάλλον στην θέση παλαιότερης βυζαντινής. Είναι μικρότερων διαστάσεων από την προηγούμενη (3,55 μ. Χ2,20 μ. και πάχος 1,60 μ.) και διαθέτει δεξαμενή στο πίσω μέρος. Είναι κατασκευασμένη από μεγάλους λαξευτούς ορθογώνιους πωρόλιθους κατά το ισόδομο σύστημα. Στην δυτική πλευρά της, η κρήνη φέρει κάμαρα με άνοιγμα 2,60 μ., θυρίδα όπου ακουμπούσαν το μεταλλικό κύπελλο και χαμηλότερα μαρμάρινη πλάκα χωρίς επιγραφή, στο άνω μέρος της οποίας υπάρχει οπή όπου βρισκόταν μάλλον ο κρουνός. Δεξιά και αριστερά υπάρχουν παραστάδες με δύο συμμετρικά αβαθή κοιλώματα. Στο βόρειο σώζεται ακόμα οξυκόρυφη αψίδα.       

Η νότια του τζαμιού κρήνη. Αριστερά η παραστάδα με την οξυκόρυφη αψίδα.