Το αρχαίο λιμάνι της Ναυπάκτου

Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά μνημεία της Ναυπάκτου (ίσως το πιο χαρακτηριστικό) είναι το ενετικό λιμάνι της. Που, όμως, βρισκόταν το αρχαίο λιμάνι της Ναυπάκτου και ποια μορφή είχε;

Η απάντηση της πρώτης ερώτησης είναι μάλλον εύκολη. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι ο αρχαίος (πολεμικός τουλάχιστον) λιμένας βρισκόταν στην ίδια περίπου θέση που βρίσκεται και ο σημερινός. Αυτό φαίνεται από το πλήθος του επαναχρησιμοποιούμενου υλικού που υπάρχει στα τείχη του μεσαιωνικού λιμανιού. Συγκεκριμένα, στην εξωτερική πλευρά του δυτικού βραχίονα υπάρχουν σε δεύτερη χρήση ορθογωνισμένοι λίθοι. 

παραδείγματα αρχαίου υλικού σε δεύτερη χρήση στον δυτικό λιμενοβραχίονα

Περίπου στο ίδιο σημείο υπάρχει, ενσωματωμένος στο τείχος, αρράβδωτος ασβεστολιθικός κίονας. Παρόμοιος κίονας βρισκόταν για χρόνια έξω από το Φετιχιέ τζαμί και πλέον έχει μεταφερθεί στην Αρχαιολογική Συλλογή Ναυπάκτου. 

Οι κίονες αυτοί μάλλον προέρχονταν από νεώσοικους, που προφανώς θα υπήρχαν στο αρχαίο λιμάνι της Ναυπάκτου. Νεώσοικοι ήταν κατασκευές με στέγαστρο, εντός των οποίων έβαζαν τα πλοία για προστασία και συντήρηση. Τα κτήρια αυτά πιθανώς να ήταν κτισμένα περιμετρικά του αρχαίου λιμανιού, μαζί με τις αποθήκες.

                                                                                        αναπαράσταση αρχαίων νεώσοικων

Επίσης, στην εξωτερική πλευρά του ανατολικού λιμενοβραχίονα υπάρχουν εντοιχισμένες τρεις δέστρες πλοίων από ασβεστόλιθο που προέρχονται από το αρχαίο λιμάνι. Οι δέστρες αυτές βρίσκονται στο σημείο σε δεύτερη χρήση. 

                                                                                                            αρχαία "δέστρα" πλοίων

Το 2014, η αρχαιολόγος Φ. Σαράντη εντόπισε στην εξωτερική πλευρά του ανατολικού πάλι λιμενοβραχίονα άγνωστη επιγραφή γραμμένη «επί τα λαιά» (δηλαδή από τα δεξιά προς τα αριστερά), η οποία αποτελεί «όρο» (δηλαδή πινακίδα που δήλωνε τα όρια, τα σύνορα).

Το πιο σημαντικό, όμως, στοιχείο είναι οι ορθογωνισμένοι λίθοι που υπάρχουν στο ανατολικό τμήμα του εσωτερικού της λεκάνης του λιμανιού. Είναι τοποθετημένοι σε ύψος δύο δόμων. Σύμφωνα με τους αρχαιολόγους, οι συγκεκριμένες πέτρες μάλλον βρίσκονται in situ (δηλαδή στην ίδια θέση που βρίσκονταν και στην αρχαιότητα) και προέρχονται από την αρχαία αποβάθρα του λιμανιού. Η άποψη αυτή ενισχύεται από το γέμισμα με ψιλές πέτρες που υπάρχει πίσω τους και παραπέμπει σε αρχαία κατασκευή.

Τα ανωτέρω, και ειδικά το τελευταίο στοιχείο, μας κάνουν να υποθέτουμε με σχετική βεβαιότητα ότι το αρχαίο λιμάνι βρισκόταν περίπου στο ίδιο σημείο που βρίσκεται και το σημερινό.

Σύμφωνα με τον Θουκυδίδη, στο λιμάνι της Ναυπάκτου του 5^ου αιώνα π.Χ. ναυλοχούσαν 20 αθηναϊκές τριήρεις, ενδεικτικό στοιχείο της χωρητικότητάς του, η οποία πρέπει να ήταν σχετικά μικρή. Μάλλον, και στην αρχαιότητα είχε την μορφή του «κλειστού λιμένα», δηλαδή λιμανιού με μικρό άνοιγμα για είσοδο, το οποίο μπορούσε να κλείσει εύκολα με αλυσίδα.

Από αναφορές του Θουκυδίδη θα πρέπει να υποθέσουμε ότι η παραλία ανατολικά του αρχαίου λιμανιού χρησιμοποιούταν για να ναυλοχούν τα μεγαλύτερα σε μέγεθος εμπορικά πλοία, ενώ το κλειστό λιμάνι ήταν για τα πολεμικά πλοία, τουλάχιστον στις ταραγμένες εποχές του Πελοποννησιακού Πολέμου. Στο ίδιο σημείο, άλλωστε, από αποσπασματικές ανασκαφές, έχει βρεθεί μεγάλη ποσότητα εμπορικών αμφορέων της περιόδου από τον 5^ο έως τον 2^ο π.Χ. αιώνα. 

Το λιμάνι της Ναυπάκτου μάλλον παρήκμασε κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους, λόγω και της εμφάνισης του μεγάλου λιμένα της γειτονικής Πάτρας, η οποία αναδείχτηκε ως νεοϊδρυθείσα ρωμαϊκή αποικία.   

ΠΗΓΗ:

Φ. Σαράντη, Το αρχαίο λιμάνι της Ναυπάκτου: Κατάλοιπα και μαρτυρίες, στο Ναύπακτος: η αρχαία πόλη και η σημασία της κατά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο και τα ελληνιστικά χρόνια, 2016, σελ. 43-63.