Ιερός Ναός Παναγίας Παναξιώτισσας Γαβρολίμνης

 

Ο Ιερός Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, γνωστός ως Παναγία η Παναξιώτισσα, βρίσκεται περίπου δύο χιλιόμετρα βόρεια της Γαβρολίμνης Ναυπακτίας. Η ονομασία Παναξιώτισσα, η οποία θεωρείται μοναδική στον ελλαδικό χώρο, σημαίνει πιθανώς «αυτή που αξιώθηκε των πάντων». Αποτελούσε καθολικό μονής, όπως μαρτυρούν ερείπια βοηθητικών χώρων γύρω από τον Ναό.

Ο ναός είναι σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο. Στην κάτοψη παρουσιάζει το σχήμα παράγωνου ορθογωνίου (διαστάσεις 13,70 Χ 10,90 μ.), στα ανατολικά του οποίου υπάρχουν τρεις αψίδες, μία σε κάθε κλίτος, ενώ στα δυτικά νάρθηκας.

Οι τοίχοι του ναού είναι κτισμένοι από ντόπιες ασβεστόπετρες, οι οποίες είναι επεξεργασμένες στην εξωτερική τους πλευρά και οι οποίες τοποθετούνται σε οριζόντιες στρώσεις, παρεμβαλλομένου αφθόνου κονιάματος. Χωρίζονται με σειρές πλίνθων (απλών, διπλών, τριπλών ή και πολλαπλών) κατά το σύνηθες πλινθοπερίκλειστο σύστημα δόμησης (εικ. 1). 

Ο ναός διαθέτει είσοδο από τα δυτικά. Τα παράθυρα είναι μονόλοβα εκτός από το τρίλοβο παράθυρο της αψίδας του ιερού, και απολήγουν σε τόξα, με πλίνθους τοποθετημένους ακτινοειδώς που περιβάλλονται ημικυκλικά από άλλους πλίνθους (εικ. 2).

 Στο δε τρίλοβο παράθυρο του Ιερού, που προαναφέραμε, οι λοβοί χωρίζονται με μαρμάρινους κιονίσκους που έχουν ανόμοιο κιονόκρανο και οι οποίοι προέρχονται από παλαιότερο άγνωστο μνημείο, πιθανώς προϋπάρχουσα παλαιοχριστιανική βασιλική. Τα τόξα περιβάλλονται από πλίνθινη οδοντωτή ταινία, η οποία συνεχίζει οριζόντια στο πλάτος της αψίδας (εικ. 3).

Το εντυπωσιακότερο μέρος του ναού είναι φυσικά ο περίτεχνος πλίθινος τρούλος του. Διαθέτει τέσσερα πλινθόκτιστα παράθυρα, τα οποία συνδέονται με οδοντωτή ταινία κατά το ίδιο μοτίβο με τα παράθυρα της αψίδος του Ιερού. Άνωθεν των παραθύρων υπάρχει ζωφόρος από στενόμακρους ρόμβους και πιο πάνω, ακόμα μια ζωφόρος που σχηματίζει τεθλασμένη γραμμή (εικ. 4).

Εσωτερικά ο ναός έχει τρία κλίτη, τα οποία επικοινωνούν με τον νάρθηκα μέσω τριών θυρών. Οι τοίχοι θα πρέπει να ήταν εικονογραφημένοι, αλλά πλέον σώζονται μόνο ίχνη χρωμάτων και μία παράσταση των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης. Τέλος, το τέμπλο του ναού που υπάρχει σήμερα είναι νεότερης εποχής.     

Ο ναός, από τους περισσότερους ερευνητές, χρονολογείται στο β΄ μισό του 10^ου αιώνα.

Πλησίον του Ναού υπάρχουν τα ερείπια παλαιού ελαιοτριβείου που λειτουργούσε έως τα μέσα περίπου του 20ου αιώνα.